1. Ana Sayfa
  2. Makaleler

Tik Bozuklukları

Ahmet bir sınavın ortasındaydı ve dikkatlerin kendi üzerine çekilmesini istemiyordu, ama ters bir şey olacağını hissediyordu. Bu şeyi kontrol etmeye çalışıyordu ama maalesef çabası boşunaydı, çünkü sınav stresi onu iyiden iyiye etkilemeye başlamıştı. Tikini geride tutmaya çalıştıkça onun içinde büyüdüğünü hissedebiliyordu. Sonunda tek seçeneği tiki serbest bırakmak oldu: Ahmet’in omuzları hafifçe sıçradı. Çok şükür o anda sınıftaki kimse bu durumu fark etmedi.

Ahmet’in yaşadığı yukarıdaki durumu geçici tik bozukluğu olarak adlandırıyoruz. Geçici tik bozukluğu, 18 yaşın altındaki çocuk ve ergenlerin yaklaşık %25′ini etkileyen bir olgudur. Geçici tikler yaklaşık 3 ay boyunca devam eder. Bir insanın bazen tek bir tiki olur, bu tik bir süre devam edip sonra kendiliğinden kaybolabilir. Ancak bazen buna başka bir tik daha eklenebilir.

Tikler erkek çocuklarda daha sık olarak görülür. Bunun nedeni henüz tespit edilememiştir ancak bu alanda yapılan araştırmalar, erkek çocukların kız çocuklardan birkaç kat daha sık olarak tik bozuklukları sergilediklerini ortaya koymuş bulunmaktadır.

Tikler, kontrol edilmesi oldukça zor olan ani ve tekrarlayıcı hareketler veya sesler şeklinde ortaya çıkar. Hareket formundaki tiklere motor tikler, ses çıkarma formunda olanlara ise vokal tikler adı verilir. Tikler basit veya karmaşık olabilirler. Basit motor tikler, tek bir kas grubunu etkilerken, karmaşık tiklerde işin içine birden çok kas grubu dahil olur. Öte yandan, karmaşık vokal tiklerde anlamlı sesler (mesela bir kelime) çıkarılır. Tik bozukluklarına çocuklarda Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu eşlik edebilmektedir. Yetişkin tik bozuklukları ise anksiyete bozuklukları özellikle de obsesif kompulsif bozukluk ile birlikte görülebilmektedir.

Omuz silkme, en yaygın görülen basit motor tikler arasındadır. Diğer basit motor tikler aşağıda sıralanmıştır:

  • Burun kırıştırma
  • Baş sallama
  • Göz kırpma
  • Dudak kemirme
  • Yüzü buruşturma
  • Tekrarlayıcı dokunma hareketleri
  • Tekmeleme
  • Sıçrama
Yaygın biçimde görülen vokal tikler aşağıdadır:
  • Öksürme
  • Boğaz temizleme
  • Homurdanma
  • Burun çekme
  • Tıslama
Tiklerin tedavisi, bozukluğun şiddetine ve yaşanma sıklığına göre değişkenlik gösterir. Bazı vakalarda varolan tikler kendi kendine geçebilmektedir. Diğer durumlarda, ilaç tedavisi ve davranışçı terapi önerilmektedir. Tiklerin tedavisinde ve nöropsikiyatrik bir bozukluk olan Tourette sendromunda ruh sağlığı hekimleri tarafından ilaç tedavisi de uygulanabilmektedir. Davranışçı terapi, kişinin davranış örüntülerini değiştirmek için tasarlanmış bir psikoterapi türüdür. Tik tedavisinde başvurulan davranışçı terapi, kişinin tikleri üzerinde kontrol sahibi olmasına ve tiklerin ortaya çıkış sıklığını azaltmasına yardımcı olur. Tiklere yönelik davranışçı terapide en yaygın kullanılan yönteme “alışkanlığı tersine çevirme” adı verilmektedir. Alışkanlığı tersine çevirme yönteminin hedefleri aşağıdadır:
  • Kişiye yaşadığı rahatsızlık ve tedavisi hakkında psikoeğitim sunmak,
  • Tiklerin hangi zamanlarda ortaya çıktığının farkına varılması ve kişinin tikin ortaya çıkışından önce yaşadığı zorlama hislerinin belirlenmesi,
  • Tik öncesi hissedilen zorlamaya farklı şekillerde tepki vermeyi öğrenmek – örneğin, kişinin omuz silkme tiki varsa, bu kişiye tik öncesi zorlanma duygusunu hissettiğinde, bu duygu yok olana kadar kollarını uzatma ve germeyi öğrenmesi.
Tiklere yönelik davranışçı terapide kullanılan bir diğer yöntem ise maruz bırakma ve tepki önleme olarak adlandırılır. Yapılan araştırmalar, tik bozukluğu olan kişilerin çoğunluğunun hem alışkanlığı tersine çevirme, hem de maruz bırakma ve tepki önleme yöntemlerinden faydalandığını ortaya koymuştur. Bu yöntemlerin öğrenilmesi ve kullanımında davranışçı terapi alanında yetkin klinik psikologlardan yardım alınabilir.

Uzman Psikolog Zümrüt Gedik
Not: bu sitede ve makalede anlatılanlar yalnızca genel bir bilgi için verilmiştir. Bu bilgilerden yola çıkarak teşhis koymak ya da tedaviden bahsetmek mümkün değilidir. Teşhiş için bir doktora başvurunuz.